‘Het Complot’ van de Evangelische Omroep (EO), een docu-serie over satanisch ritueel misbruik (srm), is uitgebracht. Volgens deskundigen en belangenverenigingen voor srm-slachtoffers geeft de vierdelige serie een misleidend beeld over het fenomeen. “Srm is eenzijdig en tenenkrommend belicht”, stelt politicus Gideon van Meijeren van FVD, die in de Kamer het onderwerp op de agenda heeft gezet. Hij spreekt van “riooljournalistiek”. Psychotherapeut Herry Vos is ondanks een toezegging op persoonlijke titel mee te mogen werken, niet aan het woord gelaten. Hij schreef aan regisseur Joost Engelberts zich belazerd te voelen. “Jullie hebben de mensen die uit ervaring weten hoe de wereld van georganiseerd sadistisch geweld eruit ziet geen stem gegeven.”
In de veelbesproken vierdelige EO-serie Het Complot onderzoekt regisseur Joost Engelberts het fenomeen satanisch ritueel misbruik (srm). Hij begint zijn documentaire met de Bodegravenzaak, waarin Joost Knevel naar buiten kwam met zijn jeugdherinneringen aan srm, maar al gauw gaat het in het videodocument alle kanten op. Ingewijden die te maken hebben met satanisch ritueel misbruik en psychologen die slachtoffers behandelen, stellen dat er bewust een suggestieve, eenzijdige en misleidende voorstelling van zaken wordt gegeven.
Herry Vos is verbonden aan het Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld (KTGG) – dat zich inzet voor overlevers van georganiseerd seksueel misbruik. Vos heeft als kinder- en jeugdpsychiater en psychotherapeut al meer dan 50 jaar ervaring met casussen op het gebied van ernstig en chronisch (seksueel) misbruik en complexe posttraumatische stressstoornissen. Ook was hij betrokken bij het wetenschappelijk onderzoek om met hersenscans een dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) aan te tonen, een onderwerp dat ook in Het Complot aan bod komt.
De 85-jarige Vos had zijn medewerking aan de documentaire toegezegd en wilde Engelberts voorzien van een ander perspectief en goede informatie over srm. Ook om duidelijk te maken dat het fenomeen srm “geen complotdenken is”, zo schreef hij aan de makers. Er waren al vergaande afspraken gemaakt dat hij als therapeut op persoonlijke titel over srm zou spreken, maar Engelberts heeft hem zonder nader bericht uit de documentaire gelaten. Vos laat weten zich “belazerd en teleurgesteld” te voelen.
“Het stond op voorhand vast dat de uitkomst van Engelberts’ onderzoek moest zijn dat srm niet voorkomt, dat de slachtoffers fantasten, complotdenkers of gekken zijn.”
Gideon van Meijeren
In de documentaire vertelt Engelberts wel dat het moeilijk was om mensen voor de camera te krijgen, maar hij laat onvermeld dat hij zelf de nodige deskundigen heeft gepasseerd, zoals Vos die blijkbaar niet in het te schetsen beeld paste. Zo heeft hij ook verzuimd de politicus met de meeste dossierkennis over srm, Gideon van Meijeren van Forum voor Democratie, aan het woord te laten. “Hij heeft mij niet benaderd”, aldus de FVD’er, die de documentaire als “tenenkrommend”, “eenzijdig belicht” en “riooljournalistiek” duidt. “Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat op voorhand vaststond dat de uitkomst van Engelberts’ onderzoek moest zijn dat srm niet voorkomt, dat de slachtoffers fantasten, complotdenkers of gekken zijn. Dat complotdenken echt heel gevaarlijk is. En dat hij veel mensen aan het woord heeft gelaten die dat narratief kunnen bevestigen.”
Satanic Panic
In Het Complot wordt srm veelvuldig gelinkt aan complotdenken, maar ook neergezet als een geloof, een theorie of herinneringen die zijn ingeprent en aangepraat. Engelberts stelt in een interview op NPO1 dat alle verhalen over srm “heel goed zijn terug te herleiden naar één boek: Michelle Remembers, waarin een vrouw aan haar psychiater Lawrence Pazder vertelt over alle gruwelijke misbruikdingen die haar in een satanische cult zijn overkomen. Pazder schrijft er een boek over. Het wordt een bestseller.” In Amerika zorgde het voor veel aandacht voor srm en uiteindelijk een stortvloed aan claims over srm. Er werd gesproken over een ‘Satanic Panic’. Engelberts duidt die gebeurtenis als een hype die naar Nederland is overgewaaid (zie ook kader over de McMartin-doofpot).
Herry Vos, die onder andere bestuurslid is van het Kenniscentrum TGG — opgericht om onder therapeuten informatie over transgenerationeel, georganiseerd geweld uit te wisselen — reageert verbaasd op die framing: “Dat boek ken ik niet en ik heb het hem in onze discussies ook nooit horen noemen”. Ook psycholoog Erick Goodwin* die als regressie- en hypnotherapeut veel misbruikslachtoffers behandelde, onder wie ook enkele slachtoffers van srm, noemt de stelling dat de claims voortkomen uit één boek “volstrekte onzin”.
“Het martelen en misbruiken van kinderen in een satanische sekte is totaal iets anders dan een geloofsovertuiging dat de duivel in iemand zit.”
Psycholoog Erick Goodwin
Engelberts zaait verwarring door de Bodegravenzaak en het geloof in de satanische cult verderop in de documentaire te framen als een fenomeen dat vooral leeft in radicaal-christelijke kringen. “Deze groep mensen gelooft in Satan en denkt in termen als goed en kwaad”, beweert de documentairemaker, nota bene in een serie uitgezonden door de Evangelische Omroep (EO), die zegt te geloven in het Bijbelse verhaal van goed versus kwaad.
De plotselinge toename van srm-claims in de jaren ’80 en de angst voor het satanisme kwamen voort uit een “come-back van de duivel in de populaire cultuur”, aldus de docu. Engelberts vergelijkt de getuigenissen van srm-slachtoffers met de middeleeuwse “heksenjacht”. Hij toont wél heftige beelden van ‘duivelsuitdrijvingen’ van binnen een christelijke gemeenschap, maar heeft beelden van satanisten en hun satanische tempels en symboliek achterwege gelaten (zie kader onderin over satanische sektes).
“Trauma’s breken vaak op latere leeftijd open, als de weerstand fysiek en psychisch minder wordt.”
Psycholoog Erick Goodwin
Psycholoog Goodwin, die als therapeut veel ervaringsverhalen heeft gehoord van seksueel misbruik en van betrokkenheid van hooggeplaatsten, kinderbordelen, groepsverkrachtingen en martelingen in netwerken, hekelt deze onzorgvuldige beeldvorming: “Het martelen en misbruiken van kinderen in een satanische sekte is totaal iets anders dan een geloofsovertuiging dat de duivel in iemand zit. De EO gooit dit allemaal door elkaar. De slachtoffers gaan op een dag hulp zoeken, soms pas na 20, 30 of 40 jaar. Trauma’s breken vaak op latere leeftijd open, als de weerstand fysiek en psychisch minder wordt. Het aan de politie rapporteren van zaken heeft geen zin. Het verdwijnt toch in de doofpot.”
De McMartin-doofpot en weigering van forensisch bewijs
De documentaireserie baseert zich deels op omstreden en achterhaalde bronnen, zoals de controversiële misbruikzaak van de McMartin peuteropvang in Californië, waarbij ouders vergeefs probeerden aan te tonen dat hun kinderen satanisch ritueel en seksueel misbruikt waren. Het was een van de langstdurende strafzaken in de VS, die vanaf de aanklachten zeven jaar duurde. Gedurende die periode huurden de ouders de inmiddels gepensioneerde Ted Gunderson in, die bij de FBI de leiding had gehad over de Los Angeles-divisie en onderzoek deed in de McMartinzaak. Hij bevestigde met behulp van archeologen de tunnels, die zich onder de klaslokalen bevonden, precies op de plek die de kinderen hadden beschreven. Ook vond zijn team een bord met drie handgeschilderde pentagrammen, maar de aanklager weigerde al dit forensisch bewijs in ontvangst te nemen. Zowel de medewerkers als de directeur van de McMartin peuteropvang zijn uiteindelijk vrijgesproken. De EO-docu stelt dat de beschuldigingen in de McMartinzaak — en vergelijkbare zaken in het land — het resultaat zouden zijn van ‘Satanic Panic’ en sturende ondervragingsmethodes, zonder ondersteunend bewijs.
De McMartinzaak stond volgens Gunderson echter niet op zichzelf. Hij deed ook onderzoek naar ‘The Finders’, een netwerk van kidnappers dat vanaf 1960 op verschillende plekken in de Verenigde Staten actief was, waarbij zelfs de CIA betrokken was. De 872 documenten over de McMartin peuteropvang en The Finders, die inmiddels door de FBI zijn vrijgegeven, onthullen dat er sprake was van een enorme doofpot.
‘Fictieve’ herinneringen
De EO-documentaire leunt sterk op de filosofie van de Amerikaanse psychologe Elizabeth F. Loftus uit de vorige eeuw. Zij bedacht de theorie dat herinneringen van srm-slachtoffers zouden zijn ingepraat en ingeprent tijdens therapieën. Herry Vos betwist deze zienswijze: “In de VS ontstonden de zogeheten memory wars. Naar aanleiding van Elizabeth Loftus is toen de False Memory Syndrome Foundation opgericht en hier in Nederland de werkgroep Fictieve Herinneringen, tegenwoordig bekend onder de naam Doos van Pandora.”
“Deze docu is erop gericht vooral het srm-dossier te sluiten en onder het tapijt te schuiven”
Gideon van Meijeren
De stichting Misbruikt!, die namens drie andere belangengroepen op 13 augustus 2025 een brief aan de EO stuurde, neemt ook nadrukkelijk afstand van deze opvattingen die in 1990 heersend waren, maar volgens de stichting inmiddels zijn achterhaald, zoals blijkt uit meer recente wetenschappelijke onderzoeken.
Vos heeft de makers van de EO-serie duidelijk laten weten dat hij verbolgen is dat de documentaire in de complothoek is getrokken. “Jullie hebben de mensen die uit ervaring weten hoe de wereld van georganiseerd sadistisch geweld eruitziet geen stem gegeven, met uitzondering van Yvonne van Riemsdijk”, schrijft hij. Srm-overlever Van Riemsdijk vertelt in de docu dat ze van haar 6e tot 13e in een satanische sekte misbruikt is. Ze neemt afstand van de Bodegravenzaak, maar stelt tegelijkertijd dat er wel degelijk een schaduwwereld bestaat waar dit type misbruik voorkomt. Even lijkt Engelberts overtuiging tijdens dat gesprek te wankelen.
“Jullie hebben de mensen die uit ervaring weten hoe de wereld van georganiseerd sadistisch geweld eruitziet geen stem gegeven, met uitzondering van Yvonne van Riemsdijk.”
Psychotherapeut Herry Vos
Ondanks deze getuigenis van Van Riemsdijk, overheerst de boodschap dat het vooral om een complottheorie gaat, voortkomend uit de verknipte breinen van mensen met onverklaarbare fictieve herinneringen. Er komen zelfs twee mensen anoniem aan het woord, bij wie een pastoraal werker en een therapeut valse herinneringen aan srm bij hun cliënten zouden hebben ingeprent. “Uiteindelijk zal Jacqueline net als Meta ontdekken dat ze al die tijd geloofd heeft in een spiegelwereld die niet bestaat”, deelt Engelberts met de kijker. “Therapeuten zijn soms zo vooringenomen dat zo’n idee (srm) in een patiënt wordt geplant.”
“Ik heb nog nooit een verhaal gehoord over aangeprate valse herinneringen, noch van hulpverleners, noch van overlevers.”
Psychotherapeut Herry Vos
Vos maakt korte metten met die conclusie van de regisseur: “Ik heb nog nooit een verhaal gehoord over aangeprate valse herinneringen, noch van hulpverleners, noch van overlevers. Eerder het tegendeel: de meeste overlevers vertellen dat hun verhaal niet serieus werd genomen, ze niet worden geloofd, het als fantasie wordt beschouwd of een uiting van een psychiatrisch probleem. Suggestieve therapeuten zijn de uitzondering. Het herroepen van (delen van) slachtofferverhalen over seksueel geweld is niet zeldzaam en zeer begrijpelijk, gezien de innerlijke problemen die door het misbruik zijn ontstaan en door de intimidatie en bedreigingen door daders. Herroeping is geenszins synoniem met het feit dat het oorspronkelijke verhaal ‘onwaar’ is.”
Aan de hand van twee slechte therapeuten probeert Engelberts een hele beroepsgroep van therapeuten in diskrediet te brengen. Met name de groep therapeuten die van 2020-2021 vijf brandbrieven naar de Kamer stuurde met grote bezwaren over de opzet en aanpak van de commissie Hendriks die het onderzoek naar srm leidde.
“Ik lees nergens iets over dat slachtoffers van srm worden bedreigd, misbruikt en zelfs gemarteld. Krijgen zij erkenning in de serie?”
Psycholoog Aline Terpstra
Aline Terpstra, oprichter van Lichtopsrm en een van de GZ-psychologen die de brandbrief aan de Kamer ondertekende, stuurde boze mails naar de redactie van de docu, omdat zij de ‘aangeprate herinneringen’ van Jacqueline in verband brachten met Terpstra’s behandelmethode. ”Jacqueline kreeg een zelfde behandeling als de patiënten van Alina Terpstra”, stelden de documakers. “Dit is ongefundeerde smaad en ik roep u op dit fragment per omgaande uit de aflevering te verwijderen en een rectificatie op uw site te zetten”, schreef Terpstra. De redactie reageerde met: “We maken een gebalanceerde journalistieke serie die de positie, gedachten en uitingen van meerdere betrokken partijen laat zien.”
Terpstra had in 2024 weliswaar contact met regisseur Engelberts en researcher Janicke Bijlsma over de opzet van de docu, maar besloot uiteindelijk niet mee te werken, omdat ze toen al twijfels had of de uitzendingen de slachtoffers zouden kunnen schaden. Ze uitte ook haar kritiek op het persbericht en de door de EO benoemde “bedreigingen” naar aanleiding van (mogelijk) valse beschuldigingen. “Ik lees daarentegen nergens iets over dat slachtoffers van srm worden bedreigd, misbruikt en zelfs gemarteld. Krijgen zij erkenning in de serie?”
Van Meijeren is ervan overtuigd dat het videodocument een ander doel heeft: “Deze docu is erop gericht vooral het srm-dossier te sluiten en onder het tapijt te schuiven. Wij zullen ervoor blijven pleiten dat er alsnog een écht onafhankelijk onderzoek komt naar georganiseerd sadistisch misbruik, waar de Kamer in 2021 om heeft verzocht.”
* Pseudoniem, echte naam bekend bij de redactie
Twijfel over “uitgebreid politie-onderzoek”
In Het Complot wordt door twee anonieme agenten en toenmalig burgemeester van Bodegraven, Christiaan van der Kamp, gesteld dat zij destijds inhoudelijk naar het Bodegravendossier hebben gekeken. Gideon van Meijeren is daar niet van onder de indruk. “Ernaar kijken is geen opsporingsonderzoek.” Volgens hem liegen de autoriteiten geregeld aantoonbaar over het dossier georganiseerd misbruik. Dat is ook gebeurd bij de baanbrekende Argosuitzending over srm, naar aanleiding van 200 respondenten die slachtoffer waren van georganiseerd misbruik, van wie 140 mensen te maken hadden met srm. De uitspraak van de toenmalige minister van Justitie Dilan Yesilgöz, dat “alles in de Argosuitzendingen aantoonbaar onjuist, inconsequent en niet op feiten gebaseerd is”, berust volgens Van Meijeren op een glasharde leugen, omdat de programmamakers van de Argos-uitzendingen Het verhaal van Lisa en Glasscherven en duistere rituelen de gegevens niet met de recherche hebben gedeeld.
“Ze kunnen wel zeggen, we hebben twee jaar onderzoek gedaan en dat klinkt heel grondig, maar het is niet verifieerbaar.
Gideon van Meijeren
Marlies van Muiswinkel, de moeder van het misbruikte meisje Lisa, die aangifte deed dat zij door haar vader en zijn hooggeplaatste vrienden veelvuldig verkracht is en op haar 14e zwanger raakte, reageert: “De zaak van Lisa ligt inmiddels geheel anders dan in de documentaire wordt voorgespiegeld. De documentaire lijkt onvoldoende te benadrukken dat georganiseerd sadistisch misbruik een reële criminele activiteit betreft. Slachtoffers van deze ernstige misdrijven vrezen dat hun ervaringen onvoldoende worden onderscheiden van complottheorieën, waardoor hun geloofwaardigheid in het geding komt.”
Gideon van Meijeren: “Ze kunnen wel zeggen, we hebben twee jaar onderzoek gedaan en dat klinkt heel grondig, maar het is niet verifieerbaar. Dat het meisje Lisa op 14-jarige leeftijd zwanger is geweest en bevallen van een baby, dat staat vast. Dat hebben twee gynaecologen vastgesteld. Daar was geen twijfel over. Dan weet je dat er een strafbaar feit heeft plaatsgevonden, want niemand weet waar die baby is.”
Het FVD-Kamerlid verwijt de documentairemaker hierover geen kritische vragen te stellen. “Ik heb de minister de vraag gesteld welke feiten uit de Argosuitzendingen onjuist zijn. Ze kon niet één voorbeeld noemen. Het is echt een klassieke doofpotconstructie. Ik denk dat ze in de docu via de Bodegravenzaak, die al heel erg is geframed, ook alle uitkomsten van het Argosonderzoek proberen te delegitimeren.”
Gevolgen en juridische stappen
Marlies van Muiswinkel: “Als reële zaken worden weggezet als complot, verdwijnt de noodzaak tot onderzoek. Hierdoor kunnen daders buiten beeld blijven en wordt de bescherming van kinderen ondermijnd. Voor slachtoffers betekent dit angst om niet geloofd te worden en dat zorgt ervoor dat slachtoffers hun ervaringen niet delen of aangifte doen. Dit vergroot hun isolement en belemmert zowel hun herstel als toegang tot het recht.”
Advocate Meike Terhorst: “Iedereen die stelt slachtoffer te zijn van misbruik heeft in Nederland recht op onderzoek, ongeacht of de aangifte van misbruik seksueel, satanisch of sadistisch van aard is. Dus het bij voorbaat wegzetten van een slachtoffer als complotdenker vind ik kwalijk. In de docu wordt het ritueel misbruik vergeleken met het monster van Loch Ness. Alsof het misbruik gaat om flauwe sprookjesverhalen. Engelberts probeert op sluwe wijze het solide onderzoek van Argos in een kwaad daglicht te zetten.”
“In de docu wordt het ritueel misbruik vergeleken met het monster van Loch Ness. Alsof het misbruik gaat om flauwe sprookjesverhalen.”
Advocate Meike Terhorst
De Stichting Misbruikt! publiceerde op haar website een tweede brief aan de hoofdredacteur van de EO, die bereid is met de belangenorganisatie voor misbruikslachtoffers in gesprek te gaan. Zij willen echter niet dat de andere delen uitgezonden worden.
Advocaat Stapel stuurde namens een aantal belanghebbenden in de Bodegravenzaak een brief naar EO over “ernstige onwaarheden” in de docuserie Het Complot, die als “onrechtmatig” kunnen worden aangemerkt. Van de EO ontvingen we nog steeds geen opheldering over de aangekondigde ‘dodenlijst’.
Complotdenken is gevaarlijk
De EO-docuserie verschijnt rond dezelfde tijd dat er een intern document van de politie uitlekt die termen als ‘satanisch ritueel misbruik’ en ‘Toeslagenaffaire’ als voorbeeld van complotdenken aanmerkt. Het concept van het kwaadaardige-elite-narratief, waar de AIVD het steeds over heeft, wordt ook in deze docu naar voren gebracht. Van Meijeren: “Je ziet dat er een bepaald gedachtegoed wordt gecriminaliseerd.” Daarnaast spreekt men in de docu over ‘famicide’, waarbij iemands reputatie, bijvoorbeeld door beschuldigingen van kindermisbruik, wordt vernietigd.
Van Meijeren: “Ik had de term ‘famicide’ nog nooit gehoord, maar we moeten er alert op zijn dat voor dat probleem de vermeende oplossing nieuwe wettelijke bevoegdheden zijn, wat er op neerkomt dat de staat steeds meer controle en macht krijgt. Als ze nieuwe termen gebruiken is dat bijna altijd verbonden aan een ideologische agenda.”
Satanische sektes waren er al voor de ‘Satanic Panic’
‘Het Complot’ toont beelden van duivelsuitdrijving door christenen, maar negeert de bestaande beelden die er zijn van satanisten en satanische sektes. Een aantal van deze groepen bestond al in de 18e eeuw, ver voor de ‘Satanic Panic’ in de jaren ’80.
Ondanks dat onderstaande organisatie niet (allemaal) per definitie locaties zijn waar srm plaatsvindt, waren de beelden uitstekend illustratiemateriaal geweest in een documentaire over satanische sektes en rituelen, omdat de symboliek en rituelen die van onderstaande organisaties bekend zijn, lijken op hetgeen overlevers beschrijven. Srm vindt echter ook op locaties plaats, die aan de buitenkant niet als satanisch herkenbaar zijn.
Temple of Set opgericht in 1975 door Luitenant-Kolonel Michael Aquino (1946-2019) en oud-leden van de Church of Satan. Aquino werd in 1986 beschuldigd van seksueel misbruik op een militair kinderdagverblijf in Presidio, San Francisco. Ondanks het feit dat 58 kinderen tekenen van seksueel misbruik vertoonden, werd de zaak gesloten vanwege gebrek aan bewijs.
Church of Satan: Internationale satanische organisatie met het hoofdkwartier in New York, in 1966 opgericht door Anton Szandor LaVey (1930-1997).
Aleister Crowley (1875-1947) was geïnitieerd in de Ordo Templi Orientis. Hij erkende Satan niet, aangezien hij het christelijke wereldbeeld waarin Satan werd verondersteld te bestaan, niet aanvaardde. Niettemin gebruikte hij satanische beeldspraak, bijvoorbeeld door zichzelf te omschrijven als “het Beest 666”.
SNCTM is een van de meest elite clubs in Beverly Hills. Een eenvoudig lidmaatschap is 20.000 dollar per jaar. Een levenslang lidmaatschap is één miljoen dollar. Men heeft daarmee toegang tot gemaskerde seksfeesten waar alles kan. Wanneer men lid wordt moet men een bloedcontract tekenen. Het is onderdeel van de initiatie. Achter de façade van exclusiviteit gaat een duistere wereld van bloedige rituelen schuil.
Nights of St Francis is een elite genootschap, waar leden voor 23.000 euro per bestelling, op discrete wijze hun seksuele, rituele perversiteiten kunnen uitleven, inclusief vrouwen in kooien, deelnemers in zwarte of rode capes, maskers en de martelkerker. De herkomst van de Engelse privéclub gaat terug naar het 18e eeuwse sektarisch genootschap Knights of St Francis dat ook bekend stond als de ‘Hellfire Club’.
NXIVM Sekte in 1998 opgericht door Keith Raniere die zijn seksslaven op een offertafel brandmerkte met de initialen van de sekteleiders Keith Raniere en Allison Mack. Beiden zijn in 2019 veroordeeld wegens mensenhandel, dwangarbeid en seksueel kindermisbruik.
The Satanic Temple, in Salem, Massachusetts opgericht in 2012 omschreef zichzelf als “de belangrijkste religieuze satanische organisatie ter wereld”. Naast dat er diensten worden gehouden, fungeert de tempel tevens als museum van satanisme en hekserij, waar bezoekers het beeld van Baphomet kunnen bekijken.
Bohemian Club: Besloten herenclub, opgericht in 1878, waar jaarlijks op landgoed Bohemian Grove onder andere de Cremation of Care-ceremonie wordt gehouden, waarbij een Hoge Priester een vuurofferritueel aan de voet van de gigantische uil Moloch uitvoert. De Bohemian Grove is een locatie die door meerdere srm-overlevers, zoals Cathy O’Brien en Fiona Barnett, wordt genoemd.
Bovenstaand artikel verscheen eerder in N° 36 van De Andere Krant.
Ella Ster | ellaster.nl
Ontdek meer van Ellaster
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
