In 2018 zond Argos ‘Het verhaal van Lisa’ uit, een gruwelijk relaas over seksueel misbruik van een tiener door haar vader en een groep mannen. De uitzending zette het onderwerp ritueel seksueel misbruik op de kaart. In de jaren erna volgden nog enkele spraakmakende documentaires die ook de Tweede Kamer in beweging zetten. Afgelopen week besloten de hoofdredacties van Human en VPRO, de omroepen achter Argos, onverwacht het dossier ritueel misbruik offline te halen na de veroordeling van klokkenluider Huig Plug en Marlies, de moeder van Lisa, die al jaren schreeuwen om aandacht voor de zaak.
Lisa (een pseudoniem) is 15 jaar als ze bij de politie aangifte doet van seksueel misbruik door haar vader en andere mannen, volgens haar gepleegd in de Nieuwe Scheveningse Bosjes en een café in Den Haag. Zij claimt zelfs een baby te hebben gekregen, die daar in het bos is begraven. Ze wijst advocaten, een directeur van een groot bedrijf en topambtenaar Joris Demmink van het ministerie van Justitie aan als daders.
Het schokkende verhaal wordt opgepikt door Argos, het “platform voor onderzoeksjournalistiek van de publieke omroepen Human en de VPRO”, zoals de omroepen het zelf noemen. Journalisten Sanne Terlingen en Huub Jaspers maken in 2018 de documentaire Het verhaal van Lisa, een spraakmakende uitzending die een onderbelicht, maar schrikbarend onderwerp in Nederland voor het eerst goed in de spotlights zet: sadistisch, of ook wel satanisch ritueel misbruik, genoemd.
Nijntje-kaart (links) was onderdeel van de ludieke actie waarbij Huig Plug en Marlies het dossier Lisa naar onder anderen premier Mark Rutte stuurden. Andere afbeeldingen: tekeningen en notities uit dossier Lisa.
Vanaf 1999 geen opsporing in zaken van ritueel misbruik
In de jaren erna volgen nog enkele uitzendingen over het onderwerp. In 2020 zendt Argos bijvoorbeeld Glasscherven en andere rituelen uit, dat veel stof doet opwaaien. Het onderzoeksplatform zegt deze documentaire te hebben gemaakt op basis van tweehonderd inzendingen van slachtoffers. Argos constateert “dat er allerlei overlap zit tussen de details die de respondenten geven – details over vermeende daders, misbruiklocaties en in de beschrijvingen van het misbruik”.
Het doel van het expertisecentrum volgens het woordenboek van de politie-academie is om “onterecht beschuldigden te beschermen tegen vervolging”
Ook de rol van Justitie en het LEBZ (Landelijke Expertisecentrum Bijzondere Zedenzaken) – twee overheidsinstanties die de belangen van mogelijke misbruikslachtoffers zouden moeten bewaken – is dubieus, laat de documentaire zien. Uit de uitzending van Argos blijkt dat (mogelijke) slachtoffers van het misbruik zich niet veilig voelen om aangifte te doen. Sinds de oprichting in 1999 heeft het in complexe misbruikzaken waarbij het LEBZ betrokken was, nooit tot een vervolging geleid. Op de thesaurus van de politie-academie stond dat de doelstelling van LEBZ is om “onterecht beschuldigden te beschermen tegen vervolging”.
Kamervragen en onderzoekscommissie Hendriks
Na Glasscherven en andere rituelen worden Kamervragen gesteld, met als gevolg dat de commissie Hendriks wordt opgericht. Deze onderzoeksgroep heeft als taak meegekregen de mate van sadistisch ritueel misbruik in Nederland in kaart te brengen. Sommigen beschouwen het als een doorbaak en erkenning, maar diverse belangenvertegenwoordigers en GZ-behandelaren van mensen die claimen slachtoffer te zijn, hebben van meet af aan bezwaar gemaakt tegen de samenstelling van de commissie. De voorzitter, professor Jan Hendriks, heeft immers nauwe banden met het Justitiedepartement dat hij moet gaan onderzoeken. De verantwoordelijke Justitie-minister Ferd Grapperhaus, die hem aanstelt, wuift de bezwaren weg. Een Kamermotie om onderzoek te doen naar het functioneren van het LEBZ wordt nooit uitgevoerd.
Geen onderzoek naar bewijs op het dark web
Een Kamermotie om onderzoek te doen naar het functioneren van het LEBZ wordt nooit uitgevoerd.
.
Na lang wachten komt er eind december een eindrapport van de commissie Hendriks waarin het bestaan van “georganiseerd en gewelddadig misbruik van minderjarigen” wel wordt erkend, maar de ernst ervan wordt miskend. Slachtoffers en belangengroeperingen beschouwen het rapport Hendriks dan ook als een poging om de structurele aard en mate van organisatie van het rituele misbruik te camoufleren. Er is immers genoeg bewijs, in de vorm van video- en fotomateriaal op het dark web te vinden. De commissie wil daar echter geen onderzoek naar doen, omdat het te duur is.
Ook in de zaak Lisa doet de politie nauwelijks onderzoek. In de uitzending onthulde Argos dat het Openbaar Ministerie belangrijk steunbewijs negeerde en de zaak seponeerde. De makers, Sanne Terlingen en Huub Jaspers, baseerden hun uitzending onder andere op dossiers van politie en het Openbaar Ministerie, het medisch dossier van Lisa, verklaringen die zijn afgelegd bij de notaris en onderzoek van Hoffmann Bedrijfsrecherche. “Die heeft honderden foto’s kinderporno aangetroffen op computers die in gebruik waren bij vader (van Lisa – red.)”, zo stelt documentairemaker Terlingen bijvoorbeeld in een videoverslag over de totstandkoming van de uitzending van Argos.
Kritiek op het onderzoek in de zaak Lisa
Ook in de bijlage van het eindrapport van de commissie Hendriks is er vanuit belangenorganisaties veel kritiek op het onderzoek in de zaak Lisa: “computers die waren ingeleverd bij de politie zijn niet onderzocht”, geen van de vermeende daders “zijn als verdachte gehoord” en er “is bewijs voorhanden” dat “Lisa als jong meisje een kind heeft gebaard”. Lisa had vertelt dat haar baby was vermoord en in de Nieuwe Scheveningse Bosjes was begraven. Ook stellen ze: “In haar zaak is haar verklaring zonder meer als verzonnen afgedaan. Dat kan niet met zulke feiten.” Ook zou er laat gehandeld zijn bij opsporing van het babylijkje, “waardoor sporen konden worden verwijderd”. De belangenorganisaties vonden de rol van de LEBZ in deze zaak, die zelfs de uitkomst van het medisch onderzoek van Lisa niet had willen afwachten, “onprofessioneel en vooringenomen”.
“De bedrijfsrecherche heeft honderden foto’s kinderporno aangetroffen op computers die in gebruik waren bij vader.”
Sanne Terlingen
In de slotconclusie van het eindrapport erkent de commissie wel dat: “Reële misbruikervaringen kunnen voor een complotmythe worden aangezien en daardoor niet worden aangepakt. Ook durven slachtoffers hun verhalen hierdoor mogelijk niet te melden, uit angst niet serieus genomen te worden”. De media concluderen over het rapport “georganiseerd misbruik bestaat“, maar er “geen bewijs is voor satanische rituelen”, terwijl ze onvermeld laten dat de commissie er vanaf had gezien om er naar op zoek te gaan. Daardoor kan de argeloze lezer onterecht concluderen dat omdat er geen bewijs is vastgesteld, dit type misbruik niet bestaat.
Complotdenkers gaan aan de haal met deze uitzendingen
Afgelopen week kreeg de zaak Lisa een onverwachte wending. Lisa’s moeder Marlies, Huig Plug (erkend ‘klokkenluider van Justitie’) en diens neef en cameraman Pieter P. — die allen al jaren luidruchtig aandacht vragen voor het dossier — zijn door de rechtbank in Breda veroordeeld tot gevangenis- en taakstraffen vanwege stalking, opruiing en smaad. De advocaat van de Nederlandse staat Sikke Kingma van de firma Pels Rijcken noemde de beweringen van Huig Plug “waanzinnige verhalen over een Haags pedocomplot, waarvoor elke onderbouwing ontbreekt”. Vervolgens kwam De Volkskrant er nog eens overheen met een groot artikel met de titel Een geheim pedofielennetwerk hoeft niet te bestaan om slachtoffers te maken. Journaliste Anneke Stoffelen drukt daarin Lisa’s verhaal in de complothoek.
”Het staat vast dat Lisa als jong meisje een kind heeft gebaard. Hiervoor is bewijs voorhanden. Niettemin heeft dit gegeven nooit geleid tot onderzoek. Waar is die baby?”
Pag. 91 van het eindrapport van de Commissie Hendriks
Human en de VPRO, de omroepen achter Argos, zijn nu ook meegegaan in die framing. Zij besloten begin december 2023, vijf jaar na de eerste spraakmakende uitzending, het volledige dossier Ritueel misbruik offline te halen. “Dit vonnis, in combinatie met de kritische blik van nu waarmee de hoofdredactie van Human en VPRO tegen de afleveringen aankijkt, heeft ons doen besluiten om de uitzendingen over ritueel misbruik en het bijbehorende dossier volledig offline te halen. Met de wijsheid van nu hadden we, ondanks de overtuigende getuigenverklaringen in deze uitzending, hogere eisen moeten stellen aan hard bewijs. Complotdenkers zijn – getuige het vonnis – dermate aan de haal gegaan met deze uitzendingen dat we overgaan tot het verwijderen van het dossier, ondanks dat het een journalistiek onderzoek betreft waarin zonder namen te noemen is geprobeerd slachtoffers van seksueel geweld een stem te geven”, stellen hoofdredacteuren Marc Josten (Human) en Willem van Zeeland (VPRO) in een reactie.
De verwijderde Argos uitzendingen zijn gearchiveerd en te bekijken op het Bitchute-kanaal van Ella Ster.
Dit besluit, dat na een managementwisseling en zonder instemming van de betrokken onderzoeksjournalisten tot stand is gekomen, is opvallend. Uit het artikel in de Volkskrant blijkt namelijk dat Van Zeeland tot voor kort geen aanleiding had gezien om de uitzending terug te trekken. Hij stelt: “Er zitten in die uitzending geen dingen die aantoonbaar niet kloppen”. De vraag is daarom wie er op aan heeft gestuurd om niet alleen het verhaal van Lisa, maar ook andere uitzendingen offline te halen.
Reacties op het nieuws
Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld (KTGG) op Linkedin: “Het vonnis in de zaak tegen de moeder van Lisa is uitgesproken zonder dat de rechters enig woord hebben gewijd aan verzachtende omstandigheden – zeg maar de hele gang van zaken rond de zaak van Lisa. In De Volkskrant verscheen een tendentieus artikel met halve waarheden, zonder kennis van zaken over transgenerationeel geweld en sturend in de richting van dat alles berust op complotdenken. Vandaag heeft VPRO Argos besloten alles wat zij aan documentaires over Lisa en ritueel misbruik hebben gemaakt de afgelopen jaren, te verwijderen. Allemaal heel triest, en veelzeggend – georganiseerd misbruik, zeker als er sprake is van rituele aspecten, bestaat niet. Het KTGG heeft nog geprobeerd de auteur van het Volkskrantartikel en de redactie van de krant ertoe te bewegen het artikel zodanig te wijzigen dat het niet meer kwetsend voor slachtoffers zou zijn. Dat is niet gelukt. Er is zelfs geen enkele reactie gekomen vanuit de krant. Weinig respectvol. […….]. Dit gedoe moet een keer stoppen.”
Friends of Esthers geeft aan dankbaar te zijn voor de stem die de journalisten van Argos hebben gegeven aan overlevers van ritueel misbruik. Ook zijn zij dankbaar dat hierdoor de bewustwording van deze gruwelijke werkelijkheid in de samenleving is toegenomen. Om deze redenen is het tegelijkertijd een diepe teleurstelling dat Argos het hele dossier over ritueel misbruik offline heeft gehaald.
Theo Hiddema, oud-advocaat, op X: “Ook tijd voor een lintje aan Joris Demmink voor zijn achtenswaardige omgang met de vunzige laster die op hem afkwam”.
Noot: Wij vroegen ook Sanne Terlingen en Wijzijnspotlight.nl om een reactie, maar die besloten niet te reageren.
Een beknoptere versie van dit artikel verscheen eerder op 16 december 2023 in nr. 50 van De Andere Krant.
Ido Dijkstra, Ella Ster & Monique Schneider | ellaster.nl
Ontdek meer van Ellaster
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
